Czym jest agresja?

Ten termin jest tak samo mocno osadzony w języku potocznym, jak i w słownictwie psychologów społecznych i innych badaczy. Agresja to reakcja dostarczająca szkodliwych bodźców innemu organizmowi[1]. Czym jest agresja i skąd się bierze?

 

Jak walczyć z agresją – na to pytanie odpowiem w innym artykule. Teraz zdradzę tylko tyle:

 

Odpowiadać siłą? Nie!

Jesper Juul w książce „Agresja – nowe tabu? Dlaczego jest potrzebna nam i naszym dzieciom?” pokazuje, że zło możemy dobrem zwyciężać. Autor ten pyta na wstępie: czy nadmiar emocji, które psychologia nazywa agresją, stał się dzisiaj nowym tabu i czy tabu to jest niebezpieczne[2]?

Agresja to wszelkie działanie (fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej – rzeczywistej lub symbolicznej – jakiejś osobie lub czemuś, co ją zastępuje. Jest ona zazwyczaj reakcją na frustrację, a także przejawem wrogości”[3]. Ze strony pedagogów tymczasem agresja to działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew[4].

Agresja to też spontaniczna i wrodzona gotowość do walki, która jest nam przecież niezbędna do przeżycia[5]. Jest ona z jednej strony zachowaniem antyspołecznym, które wyrządza szkodę innej osobie[6], a z drugiej – czynnikiem niezbędnym dla ewolucji rodzaju ludzkiego.

Jasper Juul pisze:

Zupełnie zdrowy rozwój dziecka dopuszcza, że w wieku od dwóch do trzech lat może ono uderzyć, popchnąć albo ugryźć rodzica lub inne dziecko. Mniej więcej osiemdziesiąt procent takich ugryzień to „ukąszenia miłości”, nawet jeśli sprawiają one ból albo pozostawiają ślady na rękach lub szyi[7].

Szokujące?

Przecież ludzie są z natury agresywni, a „wojny wszystkich przeciwko wszystkim” udaje się uniknąć jedynie dzięki znacznemu wysiłkowi i pomysłowości. Według Zygmunta Freuda, frustracja – a więc zablokowanie działań, których celem jest osiągnięcie przyjemności lub uniknięcie bólu – zawsze prowadzi do agresji[8].

 

Jaka może być agresja?

Oto jej główne typy:

• agresja fizyczna – która w stosunku do osób wyraża się w biciu lub znęcaniu,
• agresja słowna – która objawia się w wymyślaniu lub wyśmiewaniu się,
• agresja przeniesiona – jest skierowana na osoby lub przedmioty nie będące przyczyną agresji[9].

Może być jeszcze:

• agresja bezpośrednia – w kontakcie „twarzą w twarz”,
• agresja pośrednia – szykanowanie, intrygowanie, plotkowanie,
• agresję instrumentalna – gdy agresja przemyślana jest na zimno i służy innemu celowi,
• agresja emocjonalna – spontaniczny atak pod wpływem gniewu, np. zabójstwo w afekcie[10].

Jakie mogą być źródła agresywności? Mogą to być czynniki biologiczne (np. organiczne, popęd, instynkt) i czynniki społeczne (np. będące efektem uczenia się, jak nawyk, dyspozycje, czy społeczne uczenie się)[11].

Wielu psychologów zaznacza, że to mężczyźni są bardziej agresywni od kobiet w zakresie ciężkich pobić i morderstw, jednakże kobiety celują w agresji pośredniej, werbalnej i łagodniejszych formach agresji fizycznej. Z kolei kobiety o niskiej samoocenie i na polecenie autorytetu potrafią być równie agresywne jak mężczyźni[12]…

Karolina Osińska-Marcińczyk

 

PS. Niebawem więcej o agresji w szkole.

 

Przypisy:

[1] B. Krahé, Agresja, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, s. 16.

[2] J. Juul, Agresja – nowe tabu? Dlaczego jest potrzebna nam i naszym dzieciom?, Wydawnictwo MiND, Podkowa Leśna 2013, s. 5.

[3] W. Szewczuk (red.), Słownik psychologiczny, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1985, s. 11.

[4] W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 13.

[5] A. Augustynek, Psychologia. Jak ślimak piął się pod górę, Difin, Warszawa 2008, s. 31.

[6] D. Clarke, Zachowania prospołeczne i antyspołeczne, tł. M. Bianga, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003, s. 18-20.

[7] J. Juul, Agresja…, op. cit., s. 31.

[8] G. Marshall (red.), Słownik socjologii i nauk społecznych, PWN 2004, s. 3.

[9] W. Okoń, Słownik pedagogiczny, op. cit., s. 13.

[10] H. Hamer, Psychologia społeczna. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2005, s. 183-184.

[11] Z. Skorny, Psychologiczna analiza…, op. cit., 1968, s. 132-134.

[12] H. Hamer, Psychologia społeczna…, op. cit., s. 184.